امروز به جای تارهای قالی، تار عنکبوت به دارهای قالی گره خورده، جامعه فرشباف کاشمر کوچک شده و فرشبافی رونق گذشته را ندارد.
قدمت فرش کاشمر به 150 سال قبل باز می‌گردد و محمد کرمانی اولین استاد کار قالیباف در منطقه کاشمر بود که در روستای فروتقه مشغول به کار شد. این استاد کار اولین بار به بافتن مبادرت ورزید و بعد به خاطر استقبال اهالی روستاهای فروتقه، کاژغونه، فدافن، فرگ، تربقان، رزق آباد، عارف آباد و قلعه بالا صنعت قالیبافی گسترش یافت.
در سالهای 1260 تا 1330 فرشهای کاشمر قیمتی، متوسط داشت اما در سالهای 40 و 41 در زمان شخصی به نام علیپور فرش کاشمر دوباره زنده می‌شود و در طی سالهای 53-54 فرش کاشمر کم کم توسعه می‌یابد و به نوعی به اوج شهرت خود می‌رسد. با وجود اینکه فرش کاشمر در طی سالهای 57-58 توسعه یافت و در بازارهای بین‌المللی مطرح شد اما متاسفانه مجدد و بعد از سال 75 ترقی خود را از دست می‌دهد و به دلیل به هم خوردن تنزل بازار فرش و وضعیت بازار جهانی، فرش کاشمر نزول کرد.
سید مهدی هاشمی، نایب رییس اتحادیه بافندگان فرش دستبافت کاشمر در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه خراسان، معتقد است: حمایت نکردن از این قشر سبب شده نیروی انسانی در این رشته هر روز کمتر از دیروز شود که اگر این روند ادامه داشته باشد شاهد خاموشی چراغ قالی بافی در کاشمر خواهیم بود.
تولید فرش در کاشمر فصلی شده است
او ادامه داد: تعداد دارهای قالی از 8000 به 4000 و تعداد بافندگان از 12 هزار به 3000 تا 6000 نفر به صورت فصلی کاهش یافته است. علاوه بر آن، به جهت اینکه صنعت فرش در این شهرستان توجیه اقتصادی پایینی دارد موجب شده تولید فرش، فصلی شود. در حال حاضر در سال 42 هزار متر مربع فرش تولید می‌شود. اگر فرش کاشمر گذشته خوبی داشت اما آینده خوبی را برای این صنعت مهم پیش‌بینی نمی‌کنیم.
کم توجهی مسئولان به صنعت فرش دستباف کاشمر
به گفته هاشمی، کم توجهی مسئولان به صنعت فرش دستباف، یکی از مهمترین علل ناکامی صنعت قالی در سالهای اخیر است. در دهه 60 و 70 با اقداماتی که در خصوص اصالت تنوع و کیفیت فرش به خصوص طرح، نقشه و رنگرزی صورت گرفت توانستیم قالی دستباف کاشمر را به اوج شهرت خود در بازارهای داخلی و خارجی برسانیم اما به دلیل مشکلاتی که در سالهای 74 و 75 برای صادرات به وجود آمد صادرکنندگان با مشکلات بسیاری مواجه شدند به طوری که بسیاری از این افراد از چرخه تولید خارج شدند. علاوه بر آن، ورود افراد بی‌تجربه و فاقد اطلاعات کافی از فرش و خروج افراد با تجربه و خبره موجب وارد شدن ضربه بزرگی به این صنعت شده است. متاسفانه امروز شاهدیم که در 6 سال اخیر کسانی در این صنعت رشد کرده‌اند که هیچ گونه تعهدی به گذشته و آینده قالی دستباف کاشمر که زحمات بسیاری برای آن کشیده شده ندارند.
او تصریح کرد: 50 درصد افرادی که در این صنعت مهم مشغول فعالیت هستند فاقد مهارت و تجربه هستند. امروز هر کس بیکار می‌شود به قالیبافی روی می‌آورد.
هاشمی با بیان اینکه بافندگان بی‌تجربه با استفاده از مواد نامرغوب تنها شبیه فرش اصیل کاشمر را تولید می‌کنند، خاطرنشان کرد: متاسفانه امروز برخلاف گذشته برای خریداران مهم نیست چه نوع فرشی را خریداری کنند. کشورهای کانادا، آمریکا و سایر کشورهای اروپایی از جمله کشورهای خواستار فرش با کیفیت کاشمر در گذشته بوده است. امروز فرشهای بی‌کیفیت کاشمر به تبریز رفته و از آنجا با نام‌های دیگر به کشورهای آسیای میانه که اطلاعی از نوع فرش باکیفیت ندارند صادر می‌شود.
استفاده از رنگ‌های گیاهی از مشخصات فرش باکیفیت است
رییس هیئت مدیره تعاونی فرش روستایی کاشمر با اظهار تاسف از اینکه این کشورها بیشتر از قالی دستباف برای عایق و جلوگیری از سرما استفاده می‌کنند و به رنگ و کیفیت آن اهمیتی نمی‌دهند، افزود: متاسفانه امروزه شاهد بافت فرش‌هایی هستیم که از پشم‌های دباغی شده مرده، مواد شیمیایی و با گره‌های تقلبی جهت بالا بردن سرعت کارشان تهیه می‌شود. استفاده از رنگ‌های گیاهی، پشم خوب و طرح‌های با اصالت از مشخصات فرش باکیفیت است. طرح زیرخاکی، کاسه کوزه و لچک ترنج از جمله طرح‌هایی است که در گذشته توسط شخصی به نام آقای علیپور، طراحی و به نام کاشمر ماندگار و جهانی شد.
هاشمی در خصوص جهانی شدن فرش کاشمر گفت: اگرچه با ثبت نام تجاری طرح و نقش فرشهای کاشمر در جهان شاهد کپی برداری بی حد و حساب توسط قالیبافان کشورهای خارجی نخواهیم بود اما قبل از این کار بهتر است مسئولان زیرساخت‌های این صنعت را در شهرستان فراهم آورند. نباید هدف فقط ثبت جهانی باشد بلکه فرش دستباف باید از نظر کارشناسان حرفه‌ای و بین‌المللی قابل اعتماد باشد و براساس نیاز بازارهای هدف تولید شود.
او، حمایت نکردن مسئولان مربوطه به خصوص مرکز ملی فرش و اداره فرش مستقر در اداره صنعت معدن و تجارت را از جمله مشکلات پیش روی دانست و گفت: مسئولان مربوطه به خصوص دولت باید از تولیدکنندگان اصیل و با تجربه حمایت بیشتر کنند، آن موقع است که می شود حتی با وجود تحریم‌ها بقای فرش دستباف در شهرها را حفظ کرد.
فرش کاشمر ثبت جهانی می‌شود
سید حسن علوی، رییس اداره صنعت، معدن و تجارت کاشمر نیز امیدوار است با ثبت جهانی فرش کاشمر رونق مجدد به این صنعت در شهرستان بازگردد. برابر اعلام ریاست اداره امور فرش سازمان، مقدمات اولیه ثبت برند فرش مشهد و کاشمر به صورت جهانی از طریق اداره فرش وزارت صنعت معدن و تجارت در حال انجام است.از خرداد سال 94 فرش کاشمر با برند خود شهرستان به بازارهای جهانی عرضه خواهد شد. اگر این اتفاق بیفتد آثار مثبتی برای فرش شهرستان به ارمغان خواهد آورد.
او معتقد است: معرفی طرح و نقش فرش کاشمر در جهان تحول در ارتقای کیفیت فرش و تولید فرش شهرستان متناسب با سلایق مصرف کنندگان سایر کشورها را به همراه دارد. اگرچه امروز یکی از ارکان مهم در این صنعت، شناسایی سلایق مختلف است اما متاسفانه در حال حاضر بافنده، تولیدکننده و صادرکنندگان کاشمری دسترسی به سلایق بازارهای جهانی ندارند. تشخیص سلایق برای تولیدکنندگان و صادر کنندگان بسیار حائز اهمیت است. بدون شک بستر شناسایی سلایق افراد در بازارهای جهانی نه تنها با ثبت جهانی نقش و طرح فرش کاشمر فراهم خواهد شد بلکه شاهد افزایش سهم بازار فرش کاشمر در بازارهای جهانی خواهیم بود.
افت کیفیت فرشهای دستباف
علوی ادامه داد: در حال حاضر صادرکنندگان اصلی فرش کاشمر از این شهرستان نیستند و صادرات صنعت فرش دستباف شهرستان با واسطه ولی اندک به سایر کشورها صادر می‌شود. اگر این طرح تحقق پیدا کنند چون برند فرش مربوط به شهرستان است نه تنها بازار کاشمر رونق خواهد گرفت بلکه صادر کنندگان خود شهرستان نیز در صادرات نقش آفرینی خواهند داشت. تولید فرش باکیفیت و ایجاد اشتغال‌زایی بیشتر از اثرات دیگر ثبت جهانی فرش کاشمر خواهد بود.
او تصریح کرد: عرضه مواد اولیه نامرغوب در بازار از مشکلات پیش روست و از سوی دیگر اگر فرش باکیفیت مطلوب تولید شود قیمت تمام شده آن بالا خواهد رفت. متاسفانه افت کیفیت فرشهای دستباف آفتی است که دامن بسیاری از شهرها را گرفته است. این مشکلات دلیلی برای ورود افراد فاقد تجربه به این صنعت می‌شود زیرا این افراد برای پایین آوردن قیمت تمام شده به تولید فرشهای بی‌کیفیت به لحاظ مواد اولیه تولید و نوع بافت روی آورده‌اند و به حداقل‌ها بسنده کرده‌اند، حداقل‌هایی که شاید هیچ توجیه اقتصادی برایشان نداشته باشد.
فرش کاشمر به نام تبریز صادر می‌شود
علوی با اعلام اینکه بازار فرش جهانی خواستار قالی‌های با کیفیت، مطلوب و تضمین شده است، گفت: اگر می خواهیم پس از صادرت فرش کاشمر به بازارهای جهانی ضربه‌ای به این صنعت به لحاظ کیفیت و بازاریابی وارد نشود باید نظارت از صفر تا صد بر تولید این صنعت تحقق پیدا کند. در حال حاضر سهم صادرات فرش شهرستان کاشمر چون به نام شهر دیگری صادر می‌شود معین نیست. متاسفانه هم اکنون فرش کاشمر و تمامی شهرستانهای استان خراسان به نام فرش تبریز و از طریق این شهر صادر می‌شود.
برای بازگشت مجدد فرشبافان به صنعت، انگیزه ایجاد شود
او با اعلام اینکه هم اکنون در سال حدود 72 هزار مترمربع در شهرستان فرش تولید می‌شود، خاطرنشان کرد: اگرچه در سالهای گذشته تعدادی از تولید کنندگان و صادرکنندگان با تجربه از این صنعت خارج شدند اما معتقدیم برای بازگشت مجددشان باید مسائل انگیزشی ایجاد کرد. داشتن توجیه اقتصادی، حفظ آبروی فرد و تامین منابع مالی مورد نیاز سه عامل مهم در ایجاد انگیزه برای بازگشت این افراد به چرخه این صنعت است. سازمان مربوطه باید تسهیلات مناسب، افزایش قیمت قالی و نظارت برای حفظ آبروی تولیدکننده را مدنظر قرار دهد.
دلالها فرشهای درجه دو و سه را به نام قالی دستباف مرغوب می‌فروشند
علوی به فعالیت دلالها در بخش عرضه کالاهای غیرکیفی اشاره کرد و گفت: با اتحادیه فرش دستباف در جهت شناسایی دلالان هماهنگ شده است. نظارت کارشناسان اتحادیه‌ها برای شناسایی فرشهای نامرغوب بیشتر شده است. متاسفانه در بعضی مواقع دلالها فرشهای درجه دو و سه را به نام قالی دستباف مرغوب به فروش می‌رسانند. با اقداماتی که انجام شده در صورتی که فرشهای دستباف نامرغوب و بی‌کیفیت وارد شبکه توزیع شود فروشنده و تولید کننده این اجناس تحت تعقیب قانونی قرار خواهند گرفت. براساس قانون اگر فردی کالای نامرغوبی را تحت عنوان کالای مرغوب عرضه کند تقلب محسوب شده و تحت تعقیب قانونی قرار گرفته و در نهایت به تغزیرات معرفی می‌شود.
رییس اداره صنعت، معدن و تجارت کاشمر، تولید فرش بی‌کیفیت به خاطر افزایش قیمت مواد اولیه مرغوب و نیز دستمزد بالای نیروی کار ماهر و در نهایت توجیه نداشتن اقتصادی و بازاریابی فرش را از جمله آفت‌های پیش روی صنعت چندین ساله فرش دستباف کاشمر دانست و خاطرنشان کرد: اگرچه نمی‌توان کاری کرد که فرش با کیفیت پایین اصلا تولید نشود چون خانگی تولید می‌شود اما فرشی که می‌خواهد با برند کاشمر به بازارهای جهانی عرضه شود باید از فیلترهای نظارتی مطمئن بگذرد تا آسیبی به آبرو و حیثیت شهرستان وارد نشود.
حال که فرش کاشمر قرار است در جهان به ثبت برسد مسئولان باید توجه داشته باشند که توجه به صنعت فرش باید همه جانبه باشد، از تولید مواد اولیه تا رنگرز، تولید کننده رنگ، طراح نقشه، بافنده و در نهایت بازرگان و بازاریاب، زنجیره‌ای است که اگر یک حلقه آن دیده نشود دلالها نقش حلقه واسطه را برعهده خواهند گرفت و شاید ضربه جبران ناپذیری به آبروی و حیثیت 150 ساله فرش دستباف کاشمر در بازارهای جهانی بزنند
گزارش از جواد افتخاری، خبرنگار ایسنای منطقه خراسان