ضلع جنوبی شهر کاشمر میزبان مردی است که آرام سر بر بالین خاک نهاده؛ او که خواب‌های شیرین رضاخان را آشفته و الگویی بی‌بدیل برای نسل‌های آینده شده است. او کسی نیست جز آیت‌الله سیّدحسن مدرّس، شهیدی که آرامگاهش امروز زیارتگاه عاشقان است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، آیت‌الله سیدحسن مدرس در 1249 هجری خورشیدی در روستای سرابه کچو واقع در اردستان از توابع اصفهان دیده به جهان گشود. پدرش سید اسماعیل، او را در شش سالگی به شهرضا(قمشه)، نزد پدر بزرگش میر عبدالباقی فرستاد و در این دوره با آموزش‌های پدربزرگ گام در راه علم و تقوا نهاد و تحصیلات ابتدایی را در شهر خود گذراند.
پدر آرزو داشت که فرزندش چون خود او مراتب زهد و پاکدامنی و فضیلت و تقوی را نزد بزرگ خاندان فرا گیرد. او مقدمات فارسی و عربی را نزد جدش آموخت. و از همان ابتدا زندگی ساده و بی‌آلایشی داشت، 14 ساله بود که جدش وفات یافت و بر حسب توصیه او برای ادامه تحصیل به اصفهان رفت و مدت 13 سال در حوزه علمیه اصفهان به فرا گرفتن علوم اسلامی مشغول بود.
بعد از آن جهت ادامه تحصیل به عتبات عالیات مهاجرت کرد و در نجف درمدرسه‌ای منسوب به صدر سکونت اختیار کرد و با حاج میرزا شیخ حسن علی اصفهانی هم حجره شد. او می‌گوید: در درس اکثر علمای آن دیار شرکت نموده‌ام ولی غالب تحصیلاتم در نجف نزد دو دانشمند پر آوازه، آخوند ملا محمد کاظم خراسانی و آخوند سید کاظم یزدی بود.
شهید سید حسن مدرس در شرح حالی که به قلم خویش نگاشته و برای روزنامه اطلاعات(هجدهم آبان 1306 شمسی)، فرستاده و نیز ضمن مصاحبه‌‌ای که خبرنگار روزنامه «ایران» در 17 تیر ماه 1305 شمسی. با وی کرده، خود را از سادات طباطبای زواره معرفی کرده است. اسناد تاریخی و نسب نامه‌ای که آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره)، تنظیم کرده‌اند، نسب این سید بزرگوار را پس از 31 پشت، به امام حسن مجتی(ع)، می‌رساند.
آرامگاه شهید مدرس؛ زیارتگاه عاشقان در دومین شهر زیارتی خراسان رضوی
در سال 1316 سرلشکر نوایى، رئیس شهربانى خراسان، طى تلگرافى از مرکز می‌خواهد که چون خواف شهرى مرزى است و امکان دارد اشرار افغانى روى سیاست مذهبى او را از چنگ معدود افراد ساخلوى خواف بر‌بایند، موافقت گردد که وى به کاشمریا طبس منتقل شود. ظاهر امر، البته همین بوده است لیکن، گفته می‌شود که چون رئیس نظمیّه خواف نمی‌خواسته است دست خود را به خون مدرس بیالاید وى را باید به جایى منتقل می‌کردند که آنچه باید بشود، شدنى باشد. پس در آبان ماه همان سال او را به کاشمر تبعید کردند و در این زمان رئیس شهربانى کاشمر سروان اقتدارى بود. طولى نکشید که در شب ۱۰ آذر ۱۳۱۶ برابر با ۲۷ رمضان ۱۳۵۶ هجری قمری او را کشتند و جنازه را در همین محلّى که اکنون مزار اوست خاک کردند.
پس از شهادت آیت‌اللَّه سید حسن مدرس، جسد او را در محلّى بیرون از شهر کاشمر که آن روزها به «تپّه آخوند» معروف بود، دفن کردند. مقبره‌ی وی، تا چند سال پس از شهادتش رونقی نداشت. تا اینکه در سال 1320 هـجری، شمسی، حکومت رضاخان زوال یافت و مردم از فرصت پیش آمده در جهت ساخت آرامگاهی برای آن اقدام کردند. با همّت مردم در سال 1325 هـجری، شمسی، باغات اطراف خریداری شد و مقبره کوچکی بر سر آن ایجاد شد.
صورت مزار شهید مدرس علنى شد
مردم کاشمر ضمن زیارت قبر مدرس که به قبر «آقاى شهید» مشهور بوده، در تاریکى شب بنایى بر آن می‌ساختند و روزها مأموران شهربانى وقت آن را خراب می‌کردند. پس از سه سال، صورت مزار شهید مدرس علنى شد و پس از وقایع شهریور سال 1320 که به زوال اقتدار رضاشاه منجر شد، مردم کاشمر به فکر افتادند که مزار شهید مدرس را آباد کنند.
در سال 1325 هـجری، شمسی، مرحوم حائرى‌زاده در مشهد از برخى علاقه‌مندان مدرس خواست تا زمینهای اطراف مزار او را خریدارى کنند تا آرامگاه مدرس در باغ بزرگى قرار داشته باشد. مردم خراسان و کاشمر به این مهم اقدام کردند و این باغ که امروز برگرد مزار وجود دارد همان باغ است.
ساختمان بقعه درگذشته، اتاقى از خشت و گل و فاقد سنگ قبر و مخروبه بود و چندین بار به این صورت تعمیر و تجدید بنا شد تا اینکه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، به فرمان امام خمینی(ره)، مسؤولیّت تعمیر و بازسازی آرامگاه مذکور، به آستان قدس رضوی محوّل گردید. این تصمیم خردمندانه، تحوّل بزرگی را در زمینه‌‌های مختلف عمرانی، فرهنگی و گردشگری درپی داشت.
حکم تاریخی امام مبنی بر بازسازی مزار مدرس
چنانکه در قسمتی از حکم تاریخی مورخه 28 شهریور 1363 امام مبنی بر بازسازی مزار مدرس آمده است: «… در واقع شهید بزرگ ما مرحوم مدرس که القاب برای او کوتاه و کوچک است، ستاره درخشانی بود بر تارک کشوری که از ظلم و جور رضاشاهی تاریک می‌کرد، تا کسی آن زمان را درک نکرده باشد، ارزش این شخصیت عالی‌مقام را نمی‌تواند درک کند، ملت ما مرهون خدمات و فداکاری های او است و کسی که با سربلندی ازبین ما رفت، ما باید تلاش کنیم تا ابعاد روحی و بینش سیاسی، اعتقادی او را هر چه بهتر بشناسیم و بشناسانیم و با خدمت ناچیز خود مزار شریف و دور افتاده او را تعمیر و احیاء کنیم».
بر این اساس تلاشی ارزشمند توسط آستان قدس رضوی برای گرفتن غبار از مرقد غریب این مبارز نستوه با ساخت ساختمان اصلی زیارتگاه در سال 1363 آغاز شد که پس از پایان باغ بزرگ و محصورى بناى آرامگاه را در برگرفت و ساختمانى بالغ بر نهصد مترمربع بر فراز صورت قبر بالا آمده است، مصالح بنا یکسره از آجر و ملاط سیمان و سبک بنا ایرانى ـ اسلامى و مثل بقاع متبرکه امامزادگان بود که ابتدا ایوان ورودى، اتاق مرقد و شبستان است و در بالاى آن گنبد شلجمى طراحى شده و با کاشى اى آبى و سبز ملایم تزیین یافته. بر روى قبر نیز، صندوق منبّت کارى شده نفیسى نصب است.
بهره‌برداری آرامگاه شهید مدرس با حضور مقام معظم رهبری
تا سال 1367 این مکانی شامل بقعه مرکزی و 9 رواق به مساحت حدود 1250 متر مربع زیر بنا به دست مبارک مقام معظم رهبری که در آن زمان رئیس جمهوری اسلامی ایران بودند، مورد بهره‌برداری قرار گرفت و تحویل اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان کاشمر شد، تا یاد و خاطره آن شهید والامقام که عمر با برکت خویش را صرف اسلام و مردم عزیز کشور خود کرد، زنده و جاوید بماند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در تاریخ ششم فروردین ماه سال 67 در مراسم افتتاح آرامگاه شهید مدرس(ره) فرمودند: حدود سی سال پیش، کسی نمی‌دانست مدرس که بود؟ برای چه در شهر غربت به دست مزدوران شهید شد؟ ولی امروز نورافشانی خورشید انقلاب در این جهان، چهره مدرس‌ها را روشن کرد.
آرامگاه شهید مدرس؛ زیارتگاه عاشقان در دومین شهر زیارتی خراسان رضوی
با عنایت به حکم ولی امر مسلمانان حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در 4 تیر 1373 در پاسخ نامه نماینده ولی فقیه در خراسان حضرت آیت‌الله عباس واعظ طبسی، تولیت آستان قدس رضوی، همزمان تولیت مرقد مطهر حضرت حسین بن موسی الکاظم(ع)، در طبس و آرامگاه شهید آیت‌الله مدرس(ره)، را برعهده گرفت. برکات این حکم و تسری الگوی مدیریت موفق اسلامی بسیار زود نمایان شد و کار توسعه این دو آستانه در راستای ترویج فرهنگ اسلامی، تقویت باورهای دینی و تلألو عشق به ولایت و امامت شد و سازماندهی موقوفات این دو شهرستان و 19 مجتمع فرهنگی رفاهی و نمازخانه میان راهی حضرت رضا(ع)، که در مسیر زائران حضرت ثامن الحجج(ع)، واقع شده است، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت، اکنون با گذشت نزدیک به دو دهه از عمر بابرکت این مؤسسه، گام‌های عمیق و موثر فرهنگی برداشته شده به گونه‌ای که به عنوان یک قطب بزرگ دینی و فرهنگی در منطقه محسوب می‌شود.
زیارتگاه عاشقان
او از وارستگانی بود که به جرم فرزانگی و مردانگی زندانی شد و زهر ستم از دست دژخیمان نوشید و در آغاز کسی حق آن را نداشت که در ماتمش گریه کند و یا بر تربتش درود فرستد، ولی بعد از گذشت سال‌ها مرقدش به دستور امام خمینی(ره) و طی حکم رهبر معظم انقلاب، بنایی عظیم و مکانی ارزشمند و فرهنگی به همت و مدیریت توانمند آستان قدس رضوی، مهیا و میعادگاه هزاران عاشق و زائر قرار گرفته است، زیرا خودش می‌فرماید:«قبر من هر کجا باشد زیارتگاه مردم خواهد شد» و امروز مزارش زیارتگاه مردم شده است.
در حال حاضر، آرامگاهی زیبا با دو صحن شمالی و جنوبی، جمعاً به مساحت هفت هزار متر مربّع، بر مزار شهید مدرّس ایجاد شده است، علاوه بر آن کتابخانه‌ای به ظرفیّت حدود 28 هزار جلد کتاب مجهّز به تالارهای مطالعاتی مجزّا و موزه‌ی اختصاصی شهید مدرّس، حاوی اسناد و مدارکی از زندگی و مبارزات این مرد بزرگ، همه روزه مرجع جمعی از شهروندان کاشمری و زوّار و گردشگران شهرهای مختلف ایران است.
جدای از نام و آوازه شهید مدرّس، آنچه بر شکوه و معنویّت این مجموعه افزوده است، قبور جمعی از شهدای گلگون کفن این شهر است، مردان بی‌ریایی که ترجمان عشق بودند و اسوه‌های حمیّت و مردانگی. طرح جامع زیارتگاه شهید آیت‌الله مدرس(ره)، که از خدمات ارزنده و ماندگار آستان قدس رضوی است با هدف تأمین، تعمیق و تسهیل امر زیارت و تأمین جاذبه‌های فرهنگی، خدماتی و رفاهی به منظور رفاه حال زائران آغاز شد و ادامه دارد.
در زیارتگاه شهید آیت‌الله مدرس(ره) برنامه‌های متنوعی همچون اقامه نماز جماعت، قرائت ادعیه کمیل، توسل، ندبه، عرفه و جلسات سخنرانی با دعوت از مداحان و سخنرانان برجسته، بزرگداشت سالگرد شهادت آیت الله مدرس(ره) با حضور مسئولان کشوری، مراسم شهادت و جشن میلاد ائمه اطهار(ع)، مراسم عزاداری با دعوت بیش از 60 هیئت مذهبی در ایام محرم، محافل شبی با قرآن، شب شعر، مسابقات فرهنگی و ورزشی در مناسبت‌های مختلف، تشکیل کلاس‌های اوقات فراغت در ایام تابستان و کلاس‌های مهدالرضا اجرا می‌شود.
کتابخانه پایگاه علم و دانش
یکی از کتابخانه‌های وابسته به آستان قدس رضوی، کتابخانه مجتمع فرهنگی شهید آیت‌الله مدرس(ره) است، این کتابخانه همزمان با سالگرد شهادت آیت‌الله مدرس(ره) از سال 1375 با حضور تولیت فقید آستان قدس رضوی، آیت الله عباس واعظ طبسی گشایش یافت و خدمت رسانی خود را به جویندگان علم و دانش آغاز کرد.
این کتابخانه با بخش‌های مختلف شامل، قفسه باز برادران و خواهران با کتب متنوع علمی، مذهبی، ادبی و دانشگاهی، بخش مرجع، بخش اینترنت جهت تسهیل ارتباط محققان و مراجعان با دنیای اطلاعات، بخش نشریات و بخش سمعی و بصری، شامل نرم افزارهای علمی، مذهبی، آموزشی و تحقیقی، توانسته به عنوان بزرگترین و غنی‌ترین کتابخانه شهرستان و همچنین منطقه به مرکز بزرگ فرهنگی تبدیل شده و همواره مورد توجه ویژه پژوهشگران و علاقه‌مندان به علم و دانش قرار گرفته است.
آرامگاه شهید مدرس؛ زیارتگاه عاشقان در دومین شهر زیارتی خراسان رضوی
موزه گنجینه‌ای ناتمام
فرزندم: نماز را با قرآن خواندن ترک نکن. پدر و مادر را دعا کن. در زندگانی خود قناعت کن. اینها سفارش شهید مدرس است که در پشت جلد قرآن این عالم بزرگ؛ نظر مراجعان به موزه را جلب می‌کند، فرهنگ ایران اسلامی، علما و بزرگان زیادی را در خود پرورانده است و هر یک از این علما و اندیشمندان خدمات بزرگ و ارزنده ای را به این سرزمین انجام داده‌اند.
به منظور یادآوری خدمات و اقدامات گرانبها و معرفی شهید آیت‌الله سید حسن مدرس به عنوان یک الگوی مناسب تلاش شده است، موزه‌ای مناسب و در خور شأن او تاسیس و تلاش شده تا با گرد‌آوری مجموعه کامل اسناد و آثار و کتب و مقالات مربوط به شهید مدرس بانک اطلاعات خود را تکمیل و به عنوان مرکز مدرس‌شناسی در کشور مطرح شود.
در حال حاضر این گنجینه مجموعه از وسایل شهید مدرس از جمله دو عدد قرآن، چراغ روشنایی، عبا، سجاده و قبای شهید مدرس که گواهی بر زندگی ساده این عالم مجاهد است، اسناد و تصاویر این شهید بزرگوار بر دیوارهای موزه مراجعان را با زندگی، اقدامات و فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی این بزرگ مرد تاریخ ایران آشنا می‌کند، در طول سال نیز علاقه‌مندان به موزه و میراث فرهنگی، اشیاء و وسایل خود را به موزه اهدا می‌کنند و بخش از فضای موزه را به خود اختصاص داده است.
اکنون آرامگاه مدرس با بارگاه مشهورترین امامزادگان کشور برابری می‌کند، وقتی انسان در آن مجموعه قرار می‌گیرد، به یاد این جمله وی می‌افتد که خطاب به رضاخان گفت؛ «قبر من هرکجا باشد زیارتگاه مردم می‌شود اما تو در جایی می‌میری که نه آب باشد و نه آبادانی».