زندگی سیاسی شهید آیت ا… مدرس (ره)

بعد از پایان تحصیلات آیت ا… مدرس در نجف اشرف و برگشت به اصفهان انقلاب مشروطه تأثیرات خود را در  اصفهان  نشان می داد در این زمان ظل السلطان حاکم مستبد اصفهان و فرزند ناصر الدین شاه بر کنار شده بود و اقبال الدوله همزمان با استبداد صغیر توسط محمد علی شاه جهت سرکوبی نیروی آزادیخواهان منسوب شده بود . آیت ا… مدرس در مقابل با همکاری حاج نور ا… مسجد شاهی و گروهی دیگر، انجمن ولایتی اصفهان را که آیت ا… مدرس نایب رئیس آن بود، تشکیل دادند. با تلاشهای آنان وحمایت مردم، سواران بختیاری به سرکردگی صمصام السلطنه، اقبال الدوله را برداشتند و حکومت اصفهان به صمصام السلطنه واگذار شد که او نیز در حقیقت از نو رسیدگانی بود با کیسه ای دهان گشاد که بابت مبارزاتش با مستنبدین از مردم اصفهان غرامت می خواست و آیت ا… مدرس با اونیز به مبارزه برخاست و در جایی گفت « این دزد در مسند مشروطه عمل به استبداد می کند » مخالفت آیت ا… مدرس با صمصام السلطنه باعث می شود که سواران بختیاری وی را توقیف و به خارج شهر (تخت فولاد) برند، ولی در اینجا مردم به صحنه می آیند . اصفهان یکپارچه غوغا می شود بازارها تعطیل می شود و مردم مانند سیل به راه می افتند تا صمصام السلطنه مجبور شود مدرس را با احترام از تبعید یک شبه به شهر بازگرداند . اینجاست که برای اولین بار مخالفان به شجاعت و درایت مدرس پی می برند و در می یابند که به آسانی نمی توان این مجتهد شجاع و مبارز را از میدان بدر کرد . از این رو تصمیم به ترور ایشان می گیرند که این اقدام نافرجام ماند و ضاربین توسط طلاب و بازاریان دستگیر شدند ولی آیت ا… مدرس چون می دانست این دو جوان آلت دست افراد چپاولگر هستند و با تنبیه این دو باز مقصرین اصلی آزاد و راحت می گردند آنهارا بخشید .
در دوره دوم مجلس شورای ملی بنا بر اصل دوم متمم  قانون اساسی ایران پیش بینی شده بود که قوانین مصوب مجلس شورای ملی زیر نظر 5 تن از علما و مجتهدان طراز اول باشد و تصمیم گرفته شد علمای ایران و نجف از بین خود 20 نفر برگزیده و مجلس از میان آنها 5 نفر را به عنوان طراز اول برگزند که آیت ا… مدرس از جمله منتخبین بود . در سال 1328ه ق- 1289ه ش جهت شرکت در جلسات مجلس از اصفهان به تهران حرکت نمود . دوره دوم مجلس در حقیقت گشایش میدان مبارزه پارلمانی و سیاسی مدرس بود  واولین مرتبه ای که به ایراد نطق پرداخت روز شنبه 19 محرم 1329ه ق در جلسه 200 مجلس دوم بود .
با گفتن این جمله« عاقل تا بصیرت پیدا نکند سزاوار نیست سخن بگوید» اندیشیدن و خردورزی را پشتوانه فعالیتهای سیاسی و اجتماعی خود قرار داد . از حوادث مهم این دوره، اولتیماتوم ننگین دولت روس درسال 1329ه ق بود که خواهان اخراج مورگان شوستر مستشار مالی ایران بودند.محمد خیابانی و  آیت ا… مدرس با این حرکت به مخالفت پرداختند . این اعتراض با حمایت مردم و سایر روحانیون همراه شد ولی با تهدید دولت روس مجلس نتوانست پاسخ دهد و منحل شد .
در دوره سوم آیت ا… مدرس علاوه بر اینکه سمت یکی از مجتهدان طراز اول را عهده دار بود اهالی تهران به پاس شجاعت کم نظیری که وی در ایام فترت بین دوره دوم و سوم مجلس از خود بروز داد از تهران انتخاب و وارد مجلس گردید .
دوره سوم مصادف با جنگ جهانی اول شد . مستوفی الممالک رسماً بی طرفی ایران را اعلام کرد ولی روس و انگلیس بیطرفی ایران را نادیده گرفتند و تهران مورد تهدید قشون روس قرار گرفت . در مجلس و دولت جلسات مشاوره متعدد تشکیل  و تصمیم به مهاجرت گرفته شد. ابتدا در قم کمیته دفاع ملی تشکیل شد و آیت ا… مدرس به اتفاق چند نفر دیگر در راس امور قرار گرفتند .
ولی از قوای روس شکست خوردند و به طرف غرب حرکت کردند و در کرمانشاه دولت موقت به ریاست نظام السلطنه مافی تشکیل شد که آیت ا… مدرس وزیر اوقاف و عدلیه کابینه بود . آیت ا… مدرس همراه عده ای از رجال نامی عازم قلمرو عثمانی گردید . وی در استامبول جهت  حل مشکلات مالی خود در مدرسه ایرانیان به تدریس مشغول می شود . در شعبان 1336قمری – 1296شمسی پس از 2 سال، سفر مهاجرت پایان یافت و مهاجرین به ایران برگشتند و در ایام فترت بین مجلس سوم و چهارم به تدریس در مدرسه سپهسالار مشغول و همچنین تولیت مدرسه به ایشان واگذار گردید و به کار عمران و آبادی مدرسه سپهسالار و موقوفات آن و منظم نمودن امور طلاب پرداخت. در این زمان طرح تفسیر جامع برای قرآن مجید را سر و سامان داد و با دولت صمصام السلطنه که قادر به اداره کشور نبود به مخالفت برخاست . با سقوط کابینه او وثوق الدوله رئیس الوزراء شد.
با انتشار قرار داد استعماری 1919 که وثوق الدوله با انگلیس منعقد ساخت مدرس وارد میدان مبارزه سنگین و خطرناکی شد و ملت ایران را به صحنه فعالیتهای سیاسی کشاند و بالاخره الغاء قرار داد را موجب گشت .
آیت ا… مدرس در بخشی از سخنان خود در مورد قرار داد 1919 می گوید :این قرارداد بیگانه را در دو چیز ما شرکت می داد :در پول ما و در قوه نظامی ما . هرکس که دقت میکرد منظور حقیقی عاقدان آن را دمی فهمید … روح این قرارداد استقلال مالی و نظامی ما را ازبین می برد … » .انگلستان که موفق نشده بود قرار داد 1919 را در ایران اجرا کند نقشه کودتایی را طراحی کرد و در سوم اسفند 1299 نیروهای قزاق تحت فرمان رضا خان میر پنج و به ظاهر زیر نظرو رهبری سیاسی سید ضیاء الدین طباطبایی وارد تهران شدند و پایتخت را اشغال کردند و مدرس و بعضی از رجال سیاسی توقیف و به قزوین تبعید شد، حکومت سید ضیا معروف به کابینه سیاه 90 روز بیشتر دوام نیافت و مدرس و رجال سیاسی از زندان آزاد شدند و به تهران برگشتند – مجلس چهارم تشکیل شد و آیت ا… مدرس (ره) در این دوره نماینده تهران و نایب رئیس اول و رهبر اکثریت مجلس بود  و وارد مرحله دیگری از مبارزه شد . حریف او در این دوره رضا خان بود اما ژرفای فکری و ابعاد گسترده سیاسی و فرهنگی و آموزشی مدرس به گونه ای است که می توان ادعا کرد مبارزات سیاسی و رشادت در برابر یک افسر قزاق تنها بخش کوچک، بلکه کوچکترین کار تاریخی او محسوب می شود زیرا حق نیست که مدرس را صرفاً در مقابل رضا خان قرار داد چون که بر اساس اسناد موجود مدرس یک نهضت ضد استعماری و به ویژه ضد  انگلیسی را شروع کرده بود که جلوه ای از این حرکات استعماری، رضا خان بود . در این ایام رضا خان وزارت جنگ را داشت .
در مجلس پنجم با تمام مشکلاتی که رضا خان (در این زمان به مقام رئیس الوزرایی رسیده بود) برای انتخاب مدرس و برخی نمایندگان دیگر به عمل آورد مدرس از طرف مردم تهران نماینده شد و از بدو امر به مخالفت با اعتبار نامه های نمایندگانی که با دخالت رضاخان به مجلس راه یافته بودند برخاست.در ایندوره بود که توسط رضاخان طرح تغییر رژیم از مشروطه به جمهوری مطرح شد زیرا انگلیس تلاش داشت با براندازی مشروطه ایران و روی کار آوردن حکومتی وابسته به خود به اهداف مورد نظرش دست یابد ولی آیت ا… مدرس با جمهوری قلابی به مبارزه برخاست و در بخشی از سخنان خود فرمود« من با جمهوری واقعی مخالف نیستم و حکومت صدر اسلام هم تقریبا و بلکه حقیقتا جمهوری بوده است ولی این جمهوری که می خواهند به ما تحمیل کنند بنا بر اراده ملت نیست، بلکه انگلیسیها میخواهند به ما تحمیل کنند و حکومتی صد درصد دست نشانده و تحت اراده خودشان  در ایران مستقر سازند و…» در جریان مبارزات جمهوری خواهی در مجلس به تحریک تدین از طرفداران رضاخان، دکتر حسین بهرامی سیلی محکمی بر صورت مدرس نواخت و انتشار این خبر مردم تهران را به خاطر اهانت به پیشوای مذهبی و مجتهد آگاه و نماینده آنها به خشم آورد. و با مبارزات آیت ا… مدرس و فشار ملت جمهوری خواهی با شکست مواجه شد . در هفتم مرداد 1303 به دلایل زیر رضاخان را استیضاح کرد:
1) سوء سیاست نسبت به داخله و خارجه2) قیام و اقدام بر ضد قانون اساسی و حکومت مشروطه و توهین به مجلس3) تحویل ندادن اموال مقصرین و … به خزانه دولت و وزارت جنگ . ولی رضاخان با تمام قوا حتی با ضرب و جرح نمایندگان طرفدار مدرس از عملی شدن استیضاح جلوگیری کرد. استعمار انگلستان جهت حفظ سلطه خود و کنترل ایران سیاست تمرکز خود را با  سیاست تمرکز قدرت را با خشونت هرچه تمامتر پیش گرفت و بر اساس این سیاست طرح تغییر سلطنت و واگذاری حکومت به رضاخان طرح انقراض قاجار در جلسه علنی مجلس در روز 7 ابان 1304 مطرح شد و در 9 آبان تصویب شد و فریاد آیت ا… مدرس که می گفت این اقدام خلاف قانون اساسی است، به جایی نرسید و رضاخان به عنوان اعلیحضرت همایونی برتخت نشست. در انتخابات دوره ششم باز هم رضاخان نتوانست از انتخاب مدرس توسط مردم تهران جلوگیری کند و مدرس به مجلس ششم راه یافت که ننگین ترین حوادث آن طرح توطئه ترور آیت ا… مدرس به وسیله عمال رضاخان و اداره نظمیه او در 7 آبان1305 بود و خود رضاخان برای آنکه نشان دهد در جریان نقشی ندارد به املاک خود در ساری رفته بود و از آنجا تلگراف فرستاده بود که از طرف او بروند و احوال آیت ا… مدرس را در بیمارستان جویا شوند ولی جواب شنید که به کوری چشم دشمنان مدرس نمرده است . مدرس روی تخت عمل جراحی گفت :انگلیسیها اشتباه میکنند، آنان نمیدانند جنایت سبب فتح و موفقیت نمی شود –پس از نزدیک به سه ماه بستری از بیمارستان مرخص و در ادامه جلسات دوره ششم شرکت کردند. با شروع انتخابات دوره هفتم رضاخان در تلاش بود به هر طریق ممکن از ورود آیت ا… مدرس و همفکرانش به مجلس جلوگیری کنند و انتخابات فرمایشی برگزار شد و گستاخی و وقاحت را به حدی رساندند که حتی یک رای به نام مدرس خوانده نشد و آیت ا… مدرس گفت : «اگر 14 هزار نفر از مردمی که در دوره گذشته به من رای میدادند همگی مرده باشند یا رای نداده باشند، پس آن یک رای که خود به نام خودم نوشتم می خواندید » و با این ترفند از ورود به مجلس بازماند .