نگاهی به آداب و رسوم مردم کاشمر در ماه مبارک رمضان

رمضان بهار دل است و همواره دل‌های عاشق در این ماه پرخیر و برکت به نوا می‌آیند. در این ماه در هر دیاری آداب و رسوم خاصی وجود دارد؛ مردم شهر و روستاهای کاشمرهم از این قاعده مستثنی نیستند و آداب و رسومی پسندیده‌ای دارند.
در آستانه این ماه مبارک مردم می‌کوشند مساجد و تکیه‌ها را غبارروبی و گردگیری کنند و بازار پشمک و زولبیا در این شهر از گذشته های دور رواج داشته است. در این ایام سه مکان زیارتی مهم امام زاده سید مرتضی(ع)، امام زاده سید حمزه(ع) و آرامگاه آیت‌الله شهید مدرس آماده زیارت و نماز جماعت و روضه خوانی و قرآن خوانی می‌شوند.
محمد کریمی پژوهشگر بومی منطقه کاشمر در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)_منطقه خراسان، در خصوص آئین و آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در کاشمر اظهارداشت: در روستاها برای استقبال از ماه رمضان در منازل نان می پزند به قدری که تا 15 روز از ماه مبارک نان داشته باشند و اغلب کارهای سنگین که همراه با گرد و خاک است را قبل از شروع ماه مبارک انجام می دهند تا در این ماه گرد و غبار انجام برخی کارها به روزه‌شان لطمه نزند.
وی افزود: علاوه برغبار روبی مساجد و تکایا جهت آماده کردن این اماکان برای برپایی دوره های قرآن و خواندن روضه و … زنان خانه ها را خانه تکانی می کنند و گرد و غبار را از اطراف خود می زدایند؛ در بعضی منازل آرد جو نیز تهیه می شود تا افطارها با تهیه نان جو و خرما روزه خود را افطار نمایند.
این پژوهشگر بومی منطقه کاشمر بیان داشت: زنان و دختران قرآن خوان هر چند نفر منزلی را در نظر می گیرند و با تعیین وقت جلسات قرآنی معروف به “قرآن دوره” را برگزار می کنند و در این میان بانویی که از دیگران بزرگتر است و قرآن را صحیح قرائت می کند سرپرست دیگر قرآن خوانان می شود که به او ملا هم می گویند که این امر نشان می دهد جلسات قرآنی با نظمی خاص در بین زنان و مردان کاشمری برپا می شود.
کریمی ادامه داد: اگر کسی خواست حساب سال داشته باشد در اول ماه مبارک رمضان حساب سال خود را باز می کند تا زکات مال خویش را به مستمندان بدهد تا آنها هم بتوانند روزه بگیرند و برای بچه هایی که هنوز به سن قانونی برای روزه گرفتن نرسیده اند جوایزی تعیین می شود تا اگر روزه گرفتند به آنها داده شود.
این پژوهشگر فرهنگ بومی تصریح کرد: در اول ماه مبارک رمضان به وسیله بلندگو و یا رادیو و ساعت زنگدار اهالی بیدار شده و پس از سحری خوردن در نماز جماعت که در مساجد و بیشتر تکایا برگزار می شود شرکت می کنند.
وی اظهار داشت: در گذشته که بلندگو و برق نبود در بالای بلندترین بام ساختمانی و یا مساجد مؤذن محل یک ساعت و نیم مانده به صبح مناجات ابوحمزه ثمالی را که در بین مردم به “شوخوانی” معروف بود با صدای بلند می خواند پس از 45 دقیقه برای مدت ده دقیقه این کار متوقف می شد و سپس “شوخوانی” دوم خوانده می شد و چون شوخوانی اول با آهنگ ابوعطا و شوخوانی دوم با آهنگ بیات ترک قرائت می گردید مردم این آهنگ را به یاد داشته و می فهمیدند که چقدر به اذان مانده است.
کریمی تصریح کرد: آنزمان عده‌ای با طبل و شیپور نیز بر بالای بام می رفتند و همچون شوخوانی و در دو بخش با همان آهنگ می نواختند تا دیگر اهالی خواب نمانند حتی برای خواب نماندن یکدیگر همه احساس مسوولیت می کردند به طوری که با زدن بر روی پیت یا بازدن در منزل و یا کوبیدن مشت بر دیوار همسایه تلاش می کردند که همسایه شان برای خوردن سحری خواب نماند و بی سحری روزه نگیرد.
این پژوهشگر خاطرنشان کرد: اما حدود ده دقیقه مانده به اذان صبح مؤذن دعای سحر را می خواند و سپس اذان می گفت. در گذشته هم کم و بیش نماز جماعت برپابود و آنها که برای اقامه نماز جماعت به مسجد می آمدند تا نزدیک طلوع خورشید در مسجد می ماندند و از روحانی مسائل شرعی خود را سوال می کردند.
وی با بیان اینکه در حال حاضر در اغلب مساجد نماز جماعت برپا و جلسات قرآنی نیز دایر است، خاطرنشان کرد: در اغلب جلسات قرآن خوانی از گذشته مرسوم بوده که یک جزء قرآن هر روز تلاوت شود که دوره قرآن زنان اغلب صبح و عصر و آقایان شب برگزار می شده است.
کریمی ابرازداشت: در روز آخر ماه رمضان که جزسی ام قرآن قرائت می شد هر کس مطابق معمول هر روز بر جای خود می نشیند و با آوردن انواع آجیل و یک سکه و غیره این جز تلاوت می شود تا اینکه به سوره اخلاص می رسد کسی که این سوره را تلاوت می کند باید پس از چند روز از تمام شدن ماه رمضان به سایر قرآن خوانان آش بدهد که این آش به آش “قل هو الله” معروف است و پس از دور کردن کامل قرآن تمام آجیل و تنقلات بین قرآن خوانان به این بهانه که متبرک است و با عنوان مشکل گشای سر قرآن توزیع می شود و هر کس سکه ای که با خود آورده بود را برمی دارد و این پول نیز به پول برکتی سر قرآن معروف است که اغلب برای برکت پولشان در کیسه ای در جیب یا کیفشان می گذارند.
وی تصریح کرد: در ایام ماه رمضان به ویژه در روزهای 19، 21 و 23 این ماه مراسم تعزیه خوانی به نام شبیه خوانی دایر است. مردم این شبها را تا سحر احیا می دارند و به قرائت قرآن و نماز و دعای جوشن کبیر می پردازند و اغلب مقید به افطاری دادن در این شبها هستند. در بین مردم این دیار در گذشته ها مرسوم بود که پس از صرف سحری روز بیست و یکم ماه رمضان روضه داران پای پیاده به زیارت امامزاده سید مرتضی_برادر امام رضا(ع)_ که در کاشمر مدفون است، می رفتند.
کریمی بیان داشت: شب بیست و هفتم ماه رمضان در بین کاشمری ها به شب قتل ابن ملجم معروف است؛ مردم این دیار این شب را عید می دانند و با حنابستن به سرو دست خود و شیرینی توزیع کردن از بین رفتن قاتل مولایشان را جشن می گیرند.
وی خاطرنشان کرد: از جمله رسم‌های مردم این دیار پختن آش توسط زنان و توزیع بین خویشان و اقوام و همسایه ها در ساعاتی قبل از افطار است. عصر روز آخر ماه رمضان والدین اعم از پدر یا مادر به ازای هر یک نفر از اعضای خانواده خود یک من گندم و یا معادل آن پولش را کنار می گذارند و هنگام افطار دست به دست بین اعضا فطریه می چرخد و با رسیدن به دست پدر او فطریه را به فردی مستحق می دهد.
این پژوهشگر بومی منطقه کاشمر ابرازداشت: روز عید فطر هم بهانه خوبی برای مردم این دیار است تا صله رحم به جا آورند و از پدر و مادر و بزرگترهای فامیل سر بزنند.