آداب و سنن ماه مبارک رمضان در بین مردم کاشمر

ماه مبارک رمضان در شهرستان کاشمر همچون دیگر نقاط ایران اسلامی با آداب و رسوم ویژه ای همراه است که همین آداب و رسوم، شور و حال خاصی به شهرستان کاشمر در این ماه مبارک داده است.از جمله آداب ماه مبارک رمضان در روستاهای شهرستان کاشمر و به ویژه در بین افراد قدیمی تر این است که چند روز مانده به آغاز ماه مبارک، مردم به پیشواز ماه رمضان می روند به این طریق که روستاییانی که فاصله محل زندگی شان با شهر زیاد است و در صورت آمدن به شهر در ماه رمضان نمی توانند روزه بگیرند، از حدود ۱۰ روز مانده به فرا رسیدن ماه رمضان به شهر می آیند و مایحتاج خود را برای یک ماه تهیه می کنند تا مجبور نباشند در ایام ماه مبارک به شهر بیایند. همچنین خانم ها معمولا در آستانه آغاز ماه رمضان خانه تکانی مختصری انجام می دهند تا در طول ماه مبارک مجبور به رفت و روب خانه نشوند.در رابطه با سحرهای ماه مبارک رمضان هم در کاشمر باید گفت، در گذشته که وسایل ارتباط جمعی کم بود، به ویژه در روستاهای کاشمر، معمولا ۳ مرحله شب خوانی وجود داشته است؛ مرحله اول با دهل و شیپور و یک ساعت و نیم مانده به اذان صبح آهنگی معروف به آهنگ ابوعطا نواخته می شد و مردم که آهنگ ابوعطا را می شنیدند متوجه می شدند که شب خوانی اول است و یک ساعت و نیم تا اذان صبح مانده. نیم ساعت بعد هم با آهنگی معروف به آهنگ حجاز شب خوانی انجام می شد و مردم می فهمیدند که یک ساعت به اذان مانده است و آخرین شب خوانی هم از یک ربع به اذان با قرائت دعای سحر آغاز می شد و موذن ها برای شب خوانی و گفتن اذان به بلندترین نقطه مسجد، تکیه و یا آب انبار می رفتند و علاوه بر قرائت دعا این اشعار را می خواندند: «شب خیز که عاشقان به شب راز کنند، گرد در و بام دوست پرواز کنند، هر جا که دری بود به شب می بندند، الا در دوست را که شب باز کنند.»
جلسات قرآنی
اما روزهای ماه مبارک رمضان در کاشمر در هر کوچه و محله ای که ۴۰ یا ۵۰ خانوار باشند حداقل ۲۰ یا ۳۰ زن در یک ساعت مشخصی و هر روز در منزل یکی از همسایه ها جمع می شوند و یک جزء قرآن تلاوت می کنند و در روز آخر ماه هر یک مقداری آجیل و شیرینی و سکه با خود می برند و این ها را روی هم می ریزند و سپس هر کدام یک سوره از جزء سی ام را می خوانند و آرزو دارند که سوره توحید به آن ها برسد. در نهایت آن خانمی که قرائت سوره توحید به او می رسد باید بعد از ماه مبارک رمضان باقی خانم ها را به صرف آشی با عنوان «آش  قل هوا…» دعوت کند، همچنین در پایان این جلسه هر یک مقداری از آجیل ها را به عنوان تبرک با عنوان «آجیل سر قرآن» و سکه را هم با عنوان «پول برکتی» بر می دارند که در جیب یا کیف پول خود نگهداری می کنند. مردها هم در بیشتر مساجد و تکایا دوره قرآن دارند که البته بیشتر شب ها و بعد از افطار برگزار می شود. درباره برگزاری جلسه های قرآنی که یکی از ویژگی های برجسته ماه رمضان محسوب می شود، باید گفت: که این جلسه ها در شهرستان کاشمر از رونق فراوانی برخوردار است، به گونه ای که طبق برخی آمارهای غیررسمی، فقط در شهر کاشمر حدود ۲۰۰ جلسه قرائت قرآن وجود دارد و این جدای از جلسه هایی است که در روستاها برگزار می شود. در ماه مبارک رمضان به هر کوی و برزن کاشمر که سر بزنید با یکی از جلسه های قرائت قرآن مواجه می شوید. ترکیب سنی شرکت کنندگان در جلسه ها مختلف است. برخی جلسه ها را بیشتر افراد مسن تشکیل می دهند اما در جلسه هایی مانند جلسه قرائت قرآن مسجد اباذر که توسط سید هانی طباطبایی از قاریان ممتاز شهرستان کاشمر اداره می شود، شرکت کنندگان را نوجوانان و تعدادی از جوانان تشکیل می دهند و یا اکثر شرکت کنندگان جلسه قرائت قرآن مهدیه کاشمر را که از سال ها پیش توسط مرحوم محمود بشرویه تشکیل شده است و اکنون توسط حمید ناظمی از استادان و داوران مسابقات قرآن کریم اداره می شود، جوانان علاقه مند تشکیل می دهند. در دیگر جلسه ها افراد از ترکیب سنی متفاوتی از کودک و نوجوان گرفته تا پیر و کهنسال در کنار یکدیگر به تلاوت آیات نورانی قرآن می پردازند. در میان جلسات قرآن موجود در سطح شهر کاشمر، جلسه های فامیلی از لطف خاصی برخوردار است. جلسه هایی وجود دارد که در ماه مبارک رمضان هر شب در منزل بزرگ تر خانواده و یا هر شب در منزل یکی از خواهران و برادران تشکیل می شود و به این ترتیب علاوه بر به جا آوردن سنت حسنه صله رحم، آیات روح بخش قرآن مجید تلاوت می شود.گردآمدن اعضای یک فامیل در کنار هم، تاثیرات مثبت انکارناپذیری دارد که وقتی همراه با ذکر و تلاوت کتاب خدا نیز باشد تاثیرات مثبت آن دو چندان می شود. تعزیه خوانی در شب قدر و عزاداری شهادت حضرت علی(ع)(روزها و شب های ۱۹ تا ۲۱ ماه رمضان) معمولا در روستاها تعزیه خوانی با موضوع شهادت امام علی(ع) انجام می شود. مردم کاشمر در این ۳ شب بر اساس یک سنت دیرینه اقدام به پخت نان جو می کنند و با تاسی به مولای خود در افطاری خود از نان جو استفاده می کنند. عده ای نیز میزان بیشتری نان جو تهیه و در بین نمازگزاران مساجد توزیع می کنند. در شب های احیا در مساجد و تکایای کاشمر شاهد حضور گسترده مردم و مومنان برای برپایی مراسم ویژه این شب ها هستیم. شاید در هیچ شب دیگری از ایام سال شاهد حضور چنین جمعیتی در مساجد و تکایا نباشیم. این حضور در برخی اماکن خاص کاشمر همچون مسجد جامع، مهدیه، حسینیه حیدری و باغمزار از نمود و شکوه خاصی برخوردار است و حضور گسترده و چشمگیر جوانان در این مراسم بر رونق محافل می افزاید. در روز بیست و یکم ماه مبارک رمضان و سالروز شهادت امام اول شیعیان هم مراسم ویژه ای در کاشمر برپا می شود. به این ترتیب که جمعیت انبوهی ظهر این روز در نماز جماعت ظهر و عصر مسجد جامع حاضر می شوند و هم زمان جمعیت چشمگیری نیز در حسینیه حیدری تجمع می کنند و در قالب چند دسته بزرگ عزاداری از محل حسینیه حیدری در سطح خیابان های شهر به سمت مسجد جامع حرکت می کنند و در آنجا مورد استقبال نمازگزاران و مسئولان شهرستان از جمله امام جمعه کاشمر قرار می گیرند. نمازگزاران حاضر در مسجد جامع هم فضا را برای هیئت حیدری باز می کنند پس از ورود آن ها به مسجد، برنامه ها را در اختیار مداحان و عزاداران هیئت حیدری قرار می دهند و این عزاداران نیز با سوز و حال خاصی به اقامه عزای امیرالمومنین علی(ع) می پردازند. مراسم تعزیه با عنوان «قنبرخوانی» آغاز می شود.
افطاری
در ارتباط با سنن افطاری در کاشمر هم باید اشاره کرد که یکی از برنامه های بسیار خوب کاشمر این است که در بسیاری از مساجد و تکایا شب ها سفره افطاری ساده ای پهن می شود و افراد پس از اقامه نماز جماعت روزه خود را باز می کنند. در واقع باید گفت، مردم کاشمر به افطاری دادن بسیار علاقه دارند به خصوص این که به همین بهانه صله رحم هم انجام می دهند و اقوام و خویشان کنار هم جمع و از احوال هم با خبر می شوند. در این ماه همچنین مردم به مستضعفان و یتیمان توجه ویژه ای دارند و با توجه به این که در کاشمر اماکن زیارتی زیادی وجود دارد مردم در روزهای جمعه و همچنین روزهای شهادت امیرالمومنین(ع) در سیدمرتضی(ع) یا باغمزار و یا در مزار شهید مدرس(ره) افطاری می دهند و به ویژه کسانی که نذر دارند و یا کسانی که قصد دارند فرزندان خود را عقیقه کنند گوسفندی را ذبح و گوشت آن را بین فقرا تقسیم می کنند و یا آن را می پزند و در سیدمرتضی(ع) یا باغمزار افطاری می دهند. کسانی هم که استطاعت مالی لازم برای افطاری دادن ندارند، خود را از این فیض محروم نمی کنند. به این ترتیب که یک جعبه خرما تهیه می کنند و بعد از نماز مغرب و عشاء بین نمازگزاران مسجد توزیع می کنند و به این گونه به حدیث پیامبر اکرم(ص) مبنی بر این که حتی یک خرما افطاری بدهید، عمل می کنند.مردم کاشمر سعی می کنند از فرصت گران بهای ماه مبارک رمضان استفاده کافی را ببرند و به یادگیری احکام مذهبی بپردازند. لذا معمولا در جلسات قرائت قرآن خانم ها، یک نفر که سواد و معلومات بیشتری دارد احکام مختلف را از روی رساله توضیح المسائل برای زنان مطرح می  کند و همچنین روحانیون هم بعد از نماز صبح، قبل و یا بعد از نماز ظهر و عصر و همچنین بعد از افطار در منابر، احکام شرعی را برای مردان بازگو می کنند. کودکان هم در این ماه مبارک حال و هوای خاص خود را دارند و والدین هم سعی می کنند در این ماه کم کم فرزندان خود را به روزه گرفتن عادت دهند و به این ترتیب کودکانی که سن و سال کمتری دارند تا ظهر روزه می گیرند که در زبان محاوره ای به آن«روزه کله چغوکی» گفته می شود و همچنین والدین به فرزندانی که در آستانه سن تکلیف هستند وعده می دهند که اگر روزه بگیرند برایشان هدیه می خرند. در پایان ماه مبارک رمضان و در روز عید سعید فطر هم نماز عید باشکوه خاصی و با حضور ده ها هزار نفر از مردمی که یک ماه به روزه داری و عبادت پرداخته اند در محل زیارتگاه شهید مجاهد آیت ا… سیدحسن مدرس(ره) برگزار می شود.

با تشکر از محمد فیض عارفی