در گذر زمان شاهد حضور پیرانی روشن ضمیر و عارفانی مردمدار در جای جای کاشمر کهن بوده‌ایم؛ ردپای این حضور را می توان در روستاهای فدافن، قوژد، فروتقه، عارف آباد و ساق آباد (اسحاق آباد) از توابع بخش مرکزی کاشمر شناسایی کرد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)_منطقه خراسان، در کاشمر کم تر آبادی و روستایی است که موطن و زادگاه یا مدفن پیری صاحب دل نباشد.
مردمان این دیار از این قبور با عنوان “مزار پیر” یاد می کنند. مردم کاشمر برای این مزارها حرمت و احترامی خاص قائلند و دوست دارند پیکر عزیزانشان را در جوار این مزارها دفن کنند.
اهالی کاشمر چهارشنبه ها را روز زیارت حضرت امام موسی بن جعفر(ع) و اولادش می دانند (زنان کاشمر روز چهارشنبه مسیر منتهی به امامزاده سیدمرتضی را پیاده طی می کنند). به همین خاطر در این روز به زیارت مزار پیران هم می روند. شب های جمعه و در مناسبت های مذهبی برای ادای نذر و روشن کردن شمع بر سر مزار این پیران حاضر می شوند و بسته به توان مالی شان، حاضران در آرامستان آبادی را به نان ماست، حلوا، خرما، آش، نان و پنیر و بُلغُور دعوت می کنند.
در همه دوره‌ها، انسان‌ها به چیزهایی قسم یاد می‌کردند که مورد پرستش، تقدیس یا احترام ایشان بوده یا این که در شمار عزیزان و محبوبان ایشان باشد. مردم کاشمر بسان سایر ایرانیان، پیامبر(ص) را در شمار عزیزترین‌های خود برشمرده، در سوگندهای خود، از نام پیامبر(ص) بهره جسته‌اند.
حمید رضا بی تقصیر پژوهشگر مسائل اجتماعی در کاشمر در گفت و گو با خبرنگار فرهنگی ایسنا_منطقه خراسان، در خصوص جایگاه “پیر” اظهارداشت: “پیر” در اصل به معنای سالمند و کهنسال و اصطلاحاً به معنای شیخ، مرشد و راهنما و انسان باتجربه است.
وی ادامه داد: برای بُن و ریشه این واژه در زبان های باستانی دو نظریه وجود دارد؛ برخی آن را از صورت اوستایی prvya/ paro به معنای پیشین و مقدم مأخوذ می دانند و گروهی آن را هم ریشه پدر (در زبان های ایرانی باستان : pitar ودر فارسی میانه : pid و pidar و یا به صورت هزوارش : Abytl) تصور کرده اند.
بی تقصیر بیان داشت: از قدیم هرجا مىخواستند قداستى براى شخص و یا مکان زیرنظر او قائل شوند از کلمه “پیر” استفاده مىکنند مانند پیر دیر، پیر خرابات، پیر طریقت، پیر صحبت و پیرخرقه!
وی گفت: گذشته از معنای اصلی و اولیه پیر(سالمند و سپیدموی)، این لفظ در ادب فارسی بیش از همه مترادف و هم معنای شیخ عربی است. “پیر” نزد زرتشتیان به مفهوم راهنما و نزد یهودیان ایران به معنای پیامبر نیز به کار رفته است.
بی تقصیر اظهارداشت: پیـر، اصطلاحی عرفانی به معنای مرشد و راهنما، معادل شیخ در زبان عربی و بابا در لهجه‌های غرب ایران و در زبان ترکی است. اصطلاح پیر که از دیرباز در میان صوفیان ایران، به ویژه خراسانیان رایج بوده و در متون فارسی تصوف مربوط به سده 5ق/11م همچون ترجمه رساله قشیریه، طبقات الصوفیه خواجه عبدالله انصاری و پندپیران، بسیار به کار رفته است. در این گونه موارد مقصود از “پیران” بزرگان، پیشروان طریقت و پیشکسوتان بود.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی ابرازداشت: در آثار عرفانی سده 6ق چون انیس‌التائبین احمدجام(زاده نامق کوهسرخ کاشمر) و تمهیدات عین‌القضات همدانی واژه پیر به معنای دقیق اصطلاحی خود، یعنی مرشد و راهنما آمده است.
وی اظهار داشت: در اشعار عرفانی فارسی، به ویژه در غزلیات حافظ شیرازی نیز اصطلاح پیر و ترکیبات گوناگون آن همچون پیر مغان، پیر دُردی‌کش، پیر می‌فروش، پیر گلرنگ، پیر میخانه، پیر پیمانه‌کش و… بسیار آمده است. در برخی ابیات مثنوی چنین به نظر می‌رسد که مولانا معنای عمیق‌تری از اصطلاح پیر را در نظر داشته و این واژه را به معنی “انسان کامل” و حقیقت وجودی او در نظر گرفته است.
وی با بیان اینکه اصطلاح پیر در سنت جوان‌مردان معنای راهنما و مرشدی را دارد که هدایت مرید را در مسیر سلوک برعهده می‌گیرد،اظهارداشت: در میان طریقه‌های صوفیان معاصر ایران نیز اصطلاح پیر رواج کامل دارد. منظور ما از پیر و مراد انسانهای وارسته و پاک هستند که لیاقت راهنمایی راه حق را داشته باشند.
بی تقصیر با اشاره به اینکه محمد غزالی، ” پیر” را به برزگری شبیه می کند که غلّه را تربیت کند تا پرورده شود و نیکو برآید و هر کسی البته شایستگی این کار را ندارد، گفت: از جمله چیزهایی که از پیران طلب می کردند پند می باشد به گونه ای که بعضی از پیران حتی سواد خواندن و نوشتن هم نداشتند، ولی می توانستند علم باطن و اسرار سلوک را به سالکان بیاموزند و آنان را تربیت کنند.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی در کاشمر خاطرنشان کرد: پیر در میان ادیان و مذاهب و فرقه های ایرانی کم و بیش به همان معنای شیخ و راهنما و مربی به کار می رفته است؛ در میان درویشان معاصر ایران، کاربرد عنوان “پیر” هنوز هم رواج دارد.
وی تاکید کرد: واژه “پیر” در باور محلی مردم کاشمر تقریباً معادل کلمه امامزاده می باشد و در اعتقادات مردم دارای تقدس و احترام خاصی است. معمرین و کهنسالان آنان را انسان های باخدا و مردمدار می دانستند و بر سر مزار پیران بسته به نذورات مردم سفره های آش، نان و ماست و آبگوشت گسترده می شود.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی در کاشمر یادآور شد: معمرین آبادی‌های کاشمر پیشینه ای طولانی برای مزار این پیران قائل هستند و از دید آنان این مزارها عمری طولانی دارند، عمری فراتر از تاریخ روستا!
وی با بیان اینکه روزگاری پیر هر آبادی هویت آن آبادی محسوب می شد، ابرازداشت: مردم از این مزارها فقط با واژه پیر یاد می کنند و برای هر پیر صفات و کراماتی نقل می کنند که بیشتر مربوط به بعد از فوت هر پیر است؛ هیچکدام از این مزارها سنگ قبر ندارند هر چند ممکن است در گذشته سنگ قبری وجود داشته لذا یا سنگ به یغما رفته و یا دچار فرسایش شده و از بین رفته است.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی در کاشمر گفت: علاوه براین هیچ کدام دارای مقبره و بارگاه و موقوفه و محدوده نیستند و در کنار قبرستان آبادی واقع شده اند.
بی تقصیر با بیان اینکه مزار این پیران ویژگی های خاصی دارند، تصریح کرد: مزار “پیر روستای قوژد” مدور و بزرگ است؛ مزار “پیر روستای فدافن” در مقیاسی کوچکتر شبیه آن است و “پیر اسحاق آباد” با سنگ چینی نامنظمی از سایر قبرها جدا شده است و چند متر طول دارد.
وی بیان داشت: در هر روستا مردم کرامات و اعتقادات خاصی نسبت به پیر آبادی شان دارند. از دید آنان اینجا مدفن یکی از مردان خداست که عمری را به ارشاد خلق خدا اختصاص داده و گره از مشکلات مردم باز کرده است و از دید مردم این پیران صاحب کراماتند.
بی تقصیر با بیان اینکه در شب های برات این مزارها به طور ویژه مورد توجه مردم قرار می گیرد، ابرازداشت: اهالی به این مزارات ارادت زیادی دارند و در بالای سر مزارها روی به قبله می ایستند و فاتحه می خوانند.
وی تصریح کرد: حضور مردم بر سر مزارها از منظر فرهنگ یاریگری قابل بررسی است که از ویژگی های یک جامعه سنتی است؛ منظور از یاریگری یکی بودن و هم سویی کوشش های دو و یا تعداد بیشتری از افراد برای دستیابی به هدف یا هدف هایی معین با نیت و منظوری واحد و یا متفاوت است.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی در کاشمر خاطر نشان کرد: در مراسم مربوط به این مزارها اعم از روضه خوانی، ادای نذر و مراسم شب برات شاهدیم که هر کس به فراخور حال و توانش کاری می کند و صاحب مجلس و عامل نذر را یاری می کند.
فهرست