آیین های ویژه شب های احیا و ایام شهادت حضرت علی (ع) در کاشمر

شهرستان کاشمر همچون سایر نقاط میهن اسلامی، در شب های قدر حال و هوای خاصی دارد و عامه مردم این شهرستان به این شب ها، «شب های احیا» می گویند، یعنی شب هایی که باید بیدار بود و شب  زنده داری کرد و به همین مناسبت آداب و رسوم خاصی در این ایام در بین مردم کاشمر حاکم می باشد.یک پژوهشگر فرهنگ بومی کاشمر در گفت و گو با خراسان در همین زمینه گفت: در شب های احیا، مراسم افطاری و صله ارحام در شهرستان کاشمر بیشتر برگزار می شود و در عصر روز هجدهم، خانم ها در خانه  آش می پزند و بین اقوام و خویشان و همسایه ها و افراد بی بضاعت توزیع می کنند تا همگان در این شب غذایی برای افطار داشته باشند. محمد کریمی فروتقه افزود: در این شب معمولا در سفره های افطاری که در مساجد، حسینیه ها و منازل برگزار می شود، خرما و نان جو هم قرار داده می شود و این به خاطر تأسی به حضرت امیر المومنین(ع) در استفاده از غذای ساده و سفره بی ریا می باشد.

وی ادامه داد: مردم در این شب ها غسل شب قدر انجام می دهند و با توجه به ایام شهادت مظلومانه حضرت علی(ع) پیراهن سیاه پوشیده و در مساجد و تکایا حاضر می شوند و پس از قرائت قرآن، همه با هم به قرائت دعای جوشن کبیر می پردازند و سپس یک نفر روحانی منبر رفته و ضمن بیان احکام و معارف اسلامی به بیان فضایل و مناقب حضرت امیر المومنین(ع) می پردازد و سپس مراسم قرآن به سر که در آن شور و حال و معنویت موج می زند برگزار می شود و مردم ضمن استغفار از گناهان گذشته خود از خداوند آینده ای توأم با موفقیت و معنویت را آرزو می کنند.
کریمی با اشاره به مراسم تعزیه خوانی در شهر و روستاهای کاشمر خاطر نشان کرد: در روز نوزدهم معمولا در روستاها تعزیه خوانی با موضوع حضرت علی(ع) و در روز بیست و یکم هم در شهر کاشمر و هم در روستاها تعزیه خوانی شهادت آن حضرت برگزار می شود که در این تعزیه مراسم قنبرخوانی که یکی از آواهای آیینی ماه مبارک رمضان در کاشمر می باشد انجام می شود که طی این مراسم، اشعاری مذهبی در بیان ویژگی های امام اول شیعیان از زبان قنبر خادم حضرت علی(ع) خوانده می شود. این مراسم با استقبال گسترده مردم برگزار می شود.
وی در ادامه اظهار داشت: یکی از آیین های شب های احیا در کاشمر این است که از شب ضربت خوردن حضرت علی(ع) تا پایان شب بیست و سوم معمولا لحن مناجات ها و شب خوانی ها تغییر می کند و به سمت واقعه شهادت حضرت علی(ع) سوق می یابد که در برخی روستاها از آن به عنوان مقتل خوانی نام برده می شود و همچنین لازم به ذکر است در راز و نیاز به درگاه الهی که در شب های احیا توسط موذن ها و افراد خوش صدا در مساجد کاشمر انجام می گیرد از آواهای آیینی ایران و به ویژه مایه حجاز که یکی از بهترین مایه های مناجاتیان بوده است استفاده می شود.
در خور اشاره است در شب های احیا پس از اتمام مراسم رسمی نیز تعداد زیادی از مردم تا نزدیک اذان صبح در مساجد و تکایا و به ویژه در مسجد جامع کاشمر ضمن خواندن نماز های مستحبی و قرائت قرآن مجید به راز و نیاز و خلوت با معبود خود می پردازند و اعمال ویژه این شب ها را به جا می آورند و اما در رابطه با روز بیست و یکم ماه مبارک رمضان و سالروز شهادت امام اول شیعیان باید گفت که در این روز مراسم ویژه ای در کاشمر بر پا می شود. به این ترتیب که جمعیت انبوهی ظهر این روز در نماز جماعت ظهر و عصر مسجد جامع حاضر شده و هم زمان جمعیت چشم گیری نیز در حسینیه حیدری تجمع می کنند و در قالب چند دسته بزرگ عزاداری از محل حسینیه حیدری در سطح خیابان های شهر حرکت کرده و به سمت مسجد جامع رهسپار می شوند و در آنجا مورد استقبال نمازگزاران و مسئولان شهرستان از جمله امام جمعه کاشمر قرار می گیرند. نمازگزاران حاضر در مسجد جامع فضا را برای هیئت حیدری باز کرده و پس از ورود آن ها به مسجد برنامه ها را در اختیار مداحان و عزاداران هیئت حیدری قرار می دهند و این عزاداران نیز با سوز و حال خاصی به اقامه عزای امیرالمومنین می پردازند.
شاید یکی از جذاب ترین برنامه های عزاداری در این روز مراسم تعزیه با عنوان «قنبر خوانی» باشد. این مراسم پس از اتمام عزاداری و سینه زنی عزاداران حیدری در مسجد جامع آغاز می شود که در این تعزیه فردی در نقش قنبر و فردی در نقش امیرالمومنین(ع) به اجرای تعزیه می پردازند و قنبر از ابتدای حرکت به سمت خانه امام علی(ع) اشعاری در مدح و منقبت سیدالاوصیا می خواند و حاضران نیز با ذکر صلوات و نیز تکرار برخی ابیات، او را همراهی می کنند و نهایتا با رسیدن به درب خانه امیرالمومنین با حالتی ویژه به دیدار و ملاقات امام که پس از ضربت خوردن در بستر بیماری افتاده است می شتابد که این قسمت از برنامه معمولا با آه و ناله و گریه شدید حضار همراه می شود و حالتی بسیار حزن انگیز را در محفل ایجاد می کند.همچنین در شب بیست و سوم ماه مبارک نیز مراسم احیا و عزاداری در اماکن مذهبی کاشمر ادامه داشته و در این شب در برخی مجالس مراسمی نمادین با عنوان مجلس ختم برای امیرالمومنین(ع) گرفته می شود بدین ترتیب که در حین عزاداری و سینه زنی عزاداران، یکی از قاریان قرآن به قرائت سوره مبارکه «الرحمن» می پردازد.
با تشکر از محمد فیض عارفی